“`html

TCMB’den Ham Petrol Fiyatları Üzerine Önemli Analiz

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) ekonomistleri tarafından hazırlanan bir blog yazısında, uluslararası ham petrol fiyatlarındaki artışların Türkiye’nin ekonomik yapısı üzerindeki muhtemel yansımaları ele alındı. Analiz, Brent petrol fiyatlarında 10 dolarlık bir artışın, enflasyonu bir yıl içinde 1,6 puan artırabileceğini gösteriyor.

TCMB Kıdemli Ekonomisti Okan Eren, Ekonomist M.Koray Kalafatçılar, Başdanışman Eren Ocakverdi ve Yardımcı Ekonomist Orhun Özel’in kaleme aldığı “Uluslararası Petrol Fiyatlarının Tüketici Fiyatlarına ve Cari Dengeye Yansımaları” başlıklı yazı, Merkezin Güncesi sayfasında yayımlandı.

Yazıda şu önemli noktalar vurgulandı:

“Son zamanlarda artan jeopolitik belirsizlikler, ham petrol fiyatlarının ülke ekonomilerine olan etkilerini yeniden gündeme getirdi. Mayıs ayının başında Brent petrol varil fiyatı 60 ABD dolarına kadar düşmüşken, gelişmelerin etkisiyle hızla artış göstererek 80 ABD doları seviyelerine yaklaştı. Uluslararası fiyatlar daha sakin bir döneme girse de, önceki dönemle kıyaslandığında daha yüksek seviyelerde kalmaya devam ediyor. Tedarik süreçlerinde yaşanabilecek kesintiler göz önüne alındığında, fiyatlardaki artışın büyüklüğü, ham petrol fiyatlarının potansiyel etkilerini yeniden değerlendirmemizi gerektiriyor. Bu blogda, ham petrol fiyatlarındaki artışların Türkiye ekonomisindeki enflasyon ve cari denge üzerindeki olası etkilerini sayısal olarak ortaya koyuyoruz.”

Ham petrol fiyatlarının arz ve talep dinamikleri nedeniyle yüksek dalgalanma gösterdiği biliniyor. Geçmiş veriler, petrol fiyatlarının yıllık ortalamalardan sıkça sapabildiğini işaret ediyor. Örneğin 2022 yılı başında Brent petrol fiyatları yaklaşık 70 ABD doları seviyesindeyken, yaşanan jeopolitik krizin ardından Mart ayında 128 ABD dolara kadar yükselmişti. Ardından fiyatlar 80 ABD doları seviyesine kadar geri çekilerek yıl sonunda ortalama 99 ABD doları seviyelerinde oluştu.

Petrol Fiyatlarının Enflasyon Üzerindeki Etkisi

Türkiye, bir net ham petrol ithalatçısı olarak, uluslararası petrol fiyatlarının değişimiyle yakından ilgilenmektedir. Bu bağlamda, cari dengenin yanı sıra enflasyon da ön plana çıkıyor. Ham petrol fiyatlarındaki artış, doğrudan akaryakıt fiyatları üzerinden tüketici enflasyonunu etkiliyor. Akaryakıt, temel bir hammadde olduğu için, taşımacılık ve ulaşım hizmetleri fiyatlarında da dolaylı etkiler gözlemlenebiliyor. Ayrıca, ham petrol tüp gaz, ambalaj ve çeşitli kimyasallar gibi birçok ürün için de hammadde sağlıyor. Bu durum, petrol fiyatlarındaki artışın enflasyon üzerinde yarattığı dolaylı etkileri de artırıyor.

Ham petrol fiyatlarının manşet enflasyon üzerindeki etkisini değerlendirmek için Bayesçi bir Vektör Ardışık Bağlanım (VAR) modeli kullanıyoruz. Verilerimiz, ham petrol fiyatlarında %10’luk bir artışın tüketici enflasyonunu 1 puan artıracağını göstermektedir. Bu etkinin yaklaşık yarısı ilk çeyrekte ortaya çıkarken, bir yıl sonunda toplam etki yaklaşık 0,8 puan olarak gerçekleşiyor.

Cari Denge Üzerindeki Etkiler

Ham petrol fiyatlarındaki artış, enerji ithalatı ve ihracatı yoluyla cari dengeyi doğrudan etkiliyor. Bunun için petrol fiyatlarındaki artışın ticaret verilerine olan yansımasını sıfır esneklik varsayarak hesaplıyoruz. Bu durumda, her 10 ABD dolarlık artışın cari açık üzerindeki net etkisi yaklaşık 2,6 milyar ABD doları olarak öngörülmektedir. Ortalama 10 ABD doları artışın, petrol ürünleri ithalatını 5,1 milyar ABD doları, ihracatını ise 2,2 milyar ABD doları artıracağı düşünülmektedir. Dolayısıyla, ithalat üzerindeki artışın önemli bir kısmı ihracat ile dengelenmektedir. Cari açık üzerindeki net etkiyi hesaplarken, bu artışların ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret kalemleri ve net taşımacılık gelirlerindeki etkilerini de dikkate alıyoruz. Aynı senaryo altında, 2025 yılı cari açık tahminine 1,2 milyar ABD doları ek risk oluşmaktadır.

Petrol Fiyatlarındaki Oynaklık ve Ekonomik Riskler

Kısacası; ham petrol fiyatları, yüksek dalgalanmalara sahip bir yapı sergiliyor ve yıl içinde ani değişimler gösterme potansiyeline sahip. Son aylardaki gelişmeler bunu net bir şekilde gösteriyor. Eğer ham petrol fiyatlarında ani ve kalıcı artışlar yaşanırsa, bu durum temel makroekonomik göstergeler üzerinde olumsuz etkilere yol açabilir. Yapılan hesaplamalar, Brent petrol fiyatında 10 ABD doları kadar olası bir artışın etkilerinin yönetilebilir düzeyde olduğunu ortaya koyuyor.

Son yıllarda, akaryakıtın tüketici sepeti içindeki oranı azalma trendindedir. Örneğin, 2022 yılında %4,9 olan payın 2025’te %3,3’e gerilemesi beklenmektedir. Ayrıca, akaryakıt ürünlerinden alınan sabit vergiler, ham petrol fiyatlarının iç piyasadaki yansımalarını sınırlamaktadır.

Örnekleme dönemi olarak 2011 sonrası veriler kullanıyoruz. Modelimiz, küresel büyüme, Brent petrol fiyatı, ithalat birim değer endeksi, döviz kurları, kredi, çıktı açığı ve manşet enflasyonu içermektedir. Çıktı açığı ve kredi dışında tüm değişkenler çeyreklik logaritmik farklarla modele dahil edilmiştir. Ayrıca, asgari ücret ile düzenlenen fiyat ve vergi etkilerini ölçen bir değişken de modele eklenmiştir. Modelde dört gecikme süresi bulunmaktadır. Küresel büyüme göstergesi ihracat ağırlıklı seridir.

İthalat ve İhracata Etkileri

Ham petrol ithalat ve ihracat talebi, fiyat esnekliği açısından sınırlıdır. Yani, petrol fiyatlarında büyük artışlar dahi olsa ithalat ve ihracat miktarlarında anlamlı bir azalma meydana gelmemektedir.

Petrol fiyatlarındaki artışın, iç ve dış talep üzerinden cari açığa dolaylı etkilerini bu analizde değerlendirmiyoruz. Ancak, petrol fiyatlarındaki değişikliklerin jeopolitik olaylarla etkileşimi dikkate alındığında, döviz kurları üzerinde öngörülenin ötesinde bir baskı oluşma ihtimali bulunmaktadır. Bu durumda, analizlere döviz kuru şoklarını da dahil etmek gerekir.

“`